ალილო საქართველოში შობის დღესასწაულის მისალოცი რიტუალია, როცა ადამიანთა ჯგუფები სოფლებს კარდაკარ გალობითა და სიმღერით დაივლიდნენ და საშობაო ნობათს აგროვებდნენ. ამ ადამიანებს მეალილოეებს უწოდებდნენ, ხოლო მათ მიერ შესრულებულ საშობაო სიმღერას ალილოს. Საქართველოს ყველა კუთხესა და სოფელს საკუთარი ხალხური ალილო ჰქონდა, რომელთაგანაც ზოგი დროთა განმავლობაში დაიკარგა, თუმცა ბევრმა მათგანმა ჩვენამდე მოაღწია.
ხალხური საშობაო სიმღერების – ალილოების შესახებ Billboard საქართველოს ფოლკლორისტი და ანსამბლ „შავნაბადას” ხელმძღვანელი დავით ცინცაძე ესაუბრა.
დავით ცინცაძე:
„ზოგადად, ხალხური მუსიკა რასაც პასუხობს, არა მხოლოდ საქართველოში, არამედ მსოფლიო კულტურაში, ეს არის ყოფის მუსიკალური გადმოცემა. შესაბამისად, არ არის გასაკვირი, რომ რელიგიური კონტექსტიც ხალხური მუსიკის ბუნებრივი ნაწილია, რადგან ესეც არის ყოფის ნაწილი. ასეთ სიმღერებს უწოდებენ პარალიტურგიულს. ანუ ლიტურგია, როგორც საეკლესიო ქცევა და პარალიტურგიული – მასთან პარალელურად მყოფი ყოველდღიურობა და ცხოვრება. ახლა განვილიხოთ, თუ რა მისცა ლიტურგიულმა კულტურამ საერო კულტურას. Როცა ვაკვირდებით ხალხურ სიმღერას, ის ყოველთვის შეწყვეტილი ფორმითაა. ეს რას ნიშნავს: რომ დაიწყება სიმღერა, ეს ახლა დღეს გვესმის ჩვენ, რომ უნდა დასრულდეს უნისონში და ვხვდებით, როდის მთავრდება, მაგრამ ეს ასე არ ყოფილა. სიმღერა სადღაც წყდებოდა და წყდებოდა მაშინ, როცა იღლებოდნენ. ანუ მიდის, მიდის და შეწყდა, მღერის, მღერის და დააძინა ბავშვი და გაჩერდა. ყველას ერთი ზომის მიწა არ ჰქონდა, შესაბამისად, შრომის სიმღერას ყველა იმდენ ხანს მღეროდა, სანამ თავისი მიწაზე მუშაობას არ დაასრულებდა. ასე რომ, ეს იყო შეწყვეტილი სიმღერა. თუმცა რომ ავიღოთ საგალობლები, იქ მსგავსი კულტურული ქცევა არ ხდება. საგალობელს აქვს დასაწყისი და დასასრული და იგივე გადმოვიდა პარალიტურგიულ კულტურაში, მათ შორის ალილოებშიც. როცა, მაგალითად, ერთი ეზოდან მეორეში გადაინაცვლებდნენ მეალილოეები, მათ აუცილებლად იცოდნენ, სად იყო სიმღერის დასასრული და ეს დასასრული, როგორც ტექსტის, ასევე სიმღერის, ყოველთვის იყო დალოცვა: ღმერთმა აგაშენოთ, ღმერთმა მრავალს დაგასწროთ და ა.შ. ის, რომ ალილო სადმე შეწყდეს, ეს ფორმა არ გვხვდება. მას აუცილებლად აქვს ფინალი და ეს არის რაიმე შეძახილი ან მუსიკალური კოდა, როცა რაღაც სხვა მიხრა იწყება მუსიკაში და მარტივად იგრძნობა, რომ მთავრდება სიმღერა. ამით განსხვავდება ალილო და ზოგადად პარალიტურგიული მუსიკა სხვა ხალხური სიმღერებისგან.
რაც შეეხება თავად ალილოებს, იმ პერიოდში ერთი სოფელი იშვიათად თუ ესტუმრებოდა მეორე სოფელს შობის მისალოცად და ეს მილოცვა ძირითადად სოფლის შიგნით ხდებოდა, რამაც განაპირობა ის, რომ ყველა სოფელს თავისი ალილო ჰქონდა. თითქმის ყველგან ვხვდებით ალილოს, გარდა აღმოსავლეთ საქართველოს მთისა, სადაც ყველაზე გვიან ავიდა ქრისტიანობა და ამასთან ერთად ვერც თუ ისე მყარად მოიკიდა ფეხი.
ასე რომ, ალილოების ვერსიები განსხვავებულია სოფლების მიხედვით და განსხვავებულია გვარების მიხედვითაც კი. ბოლო პერიოდში, როცა ქართულ საეკლესიო გალობას გადარჩენის პრობლემა შეექმნა, იყო რამდენიმე გვარი, რომლებმაც საეკლესიო მუსიკა და ხალხური შემოქმედება შემოინახეს. მაგალითად, ერქომაიშვილები, კარბელაშვილები, კავსაძეები, მარო თარხნიშვილი და ა.შ. ამიტომ ზოგ შემთხვევაში ალილოებს ამა თუ იმ გვარს მიაწერენ ხოლმე. აი, მაგალითად, თუ შეიძლება ითქვას, რომ ეს ვაზისუბნის ალილოა, ეს არის ანდრო პაპას ალილო, ანდრო სიმაშვილს ვგულისხმობ, რომელსაც მეც მოვესწარი. ასევეა ერქომაიშვილების ალილო ან ბერძენიშვილების ალილო. ანუ ვინც შემოინახა, მას მიაწერენ ხოლმე ძირითადად. თუმცა, რა თქმა უნდა, ეს არ არის მათი საკუთრება, ეს არის იმ კუთხის ხალხის ყოფის ნაწილი, უბრალოდ ეს ადამიანები იყვნენ გამტარი. და ასევე უნდა ითქვას, ყველა ამ შემსრულებელმა თავისი იმპროვიზაცია და საშემსრულებლო ხელწერა დაატყო მათ. როცა ოქროს ფონდის ჩანაწერებს ვეცნობით, იქ ვნახულობთ, რომ ერთსა და იმავე სიმღერის სხვადასხვა ვერსია არსებობს, ზოგჯერ სხვადასხვა ტექსტითა და შემომღერებებით. ასე რომ, ალილოების სიმრავლე განპირობებულია როგორც სოფლებისა და უბნების მიხედვით, ასევე იმ ინდივიდებით, ვინც ამას ასრულედბენენ. პირობითად, 100 სოფელი რომ ავიღოთ, 80-ს ალბათ თავისი ალილო ჰქონდა. და თავისი ნიშნავს, რომ მკვეთრად განსხვავებული იყო მეორე სოფლის ალილოსგან. ვერც გამოარჩევ, რომელი სჯობს, საეროდ სხვადასხვა სურნელი აქვთ და ძალიან რთულია, თქვა, რომელია უკეთესი. გურიაში, მაგალითად, საღიღინო ალილო გულს გაგითბობს. Რაჭაში და სვანეთში ისეთი მონუმენტურია, რომ დიდი მთასავით დაგადგება თავზე. კახეთში ზოგი ძალიან გლეხური და ნაღდია, ზოგი კი მრავალჟამიერივით და ჩაკრულოსავით მიდის. ასე რომ, ვერ გამოარჩევ.
თუმცა კუთხეების მიხედვით ალილოების საერთო მახასიათებელი მაინც ის არის, რაც იმ კონკრეტული რეგიონის მუსიკალური კულტურისთვისაა დამახასიათებელი. აი, გურულ ალილოებს რომ შევხედოთ, მაგალითად, ერთიანად, გურული სიმღერების მსგავსად, მათაც ახასიათებს სამი კაცის მიერ შესრულება. ვერ ნახავთ გურულ ალილოს, სადაც დიდი გუნდი უნდა იდგეს და მღეროდეს. გუნდის სიმღერა გურიაში იყო მხოლოდ მაყრული ან შრომის სიმღერა. სხვა დანარჩენი სიმღერა გურიაში არის ტრიოს შესასრულებელი, რადგან იქ იმპროვიზაციისა და პოლიფონიის და ზოგადად მუსიკალური აზროვნების დონე იმდენად მაღალია, რომ მათი სიმღერებიც სხვა ტიპისაა. იგივეა ალილოების შემთხვევაშიც.
სამეგრელოში, მაგალითად, ტრიო შემსრულებლობაც არის, მაგრამ უფრო მეტად საგუნდო შემსრულებლობას ვხვდებით, რადგან მათი პოლიფონიური სირთულე ერთი საფეხურით დაბლაა, თუმცა მუსიკალური, მელოდიური ქარგა უფრო მაღლა.
კახეთი რომ ავიღოთ, იქ ძირითადად სიმღერებს გუნდი ასრულებს და ასეა ალილოს შემთხვევაშიც. მათთვის დამახასიათებელ მუსიკას ძირითადად გაბმული ბანი სჭირდება, რომელიც უწყვეტია, პედალურ ბანს რასაც ვეძახით და ამისთვის სიმრავლე აუცილებელია. კახური ალილოებიც ასეთია: სიმრავლეა და ორი ხმა თამაშობს ერთმანეთში.
არაერთი ალილო აქვს რაჭასაც და ხშირ შემთხვევაში მათ აქვთ საფერხულო ნაწილიც. ზოგადად, სვანეთისთვის და რაჭისთვის, აღმოჩნდა, რომ ფერხული ძალიან მნიშვნელოვანი ქცევაა მუზიცირებასთან ერთად, რაც არ არის ასე დომინანტი ბარში. ასე რომ, რაჭველებსაც ძალიან ლამაზი და იშვიათი ალილოები აქვთ.
აი, ალილოების სიმცირეს ვინც განიცდის, თუმცა არ ვიცი ეს რით არის განპირობებული, ეს არის ქართლი. მაგრამ, მეორე მხრივ, ქართლს აქვს დიდი დოზით ჭონა (აღდგომის სიმღერა). ვერ ვიტყვი, რომ ალილო საერთოდ არ აქვთ, მაგრამ ალბათ ყველაზე მწირია ამ ძირითადი მუსიკალური დიალექტის მატარებელ რეგიონებთან შედარებით. არ გამოვრიცხავ იმას, რომ ქართლის მუსიკალური დიალექტი დიდწილად კახეთმა დაჩრდილა, რადგან კახური სიმღერა და ქართლური მუსიკალური აზროვნება იმდენად ახლოს არის ერთმანეთთან და ამავდროულად კახური მრავალხმიანობა ერთი ნაბიჯით მაღლა დგას თავისი სირთულითა და მუსიკალური ფაქტურით, რომ შეიძლება ამ მეზობლობით იყო განპირობებული ის, რომ ამ ნაწილში კახეთმა მიიერთა ქართლი. და რამდენადაც კახეთს არ ახასიათებდა ჭონას ტრადიცია და ზოგადად მის ყოფაში ძალიან მცირედით არის ჭონას ფუნქცია, იმდენად ქართლი უკვე ჭონაშია დომინანტი და მის ტრადიციას ყველაზე მეტად უზიარებს იმერეთს.
ასე რომ, შეიძლება ვთქვათ, რომ ალილოების ნაწილიც ყოველდღიურობის ანარეკლია. როგორც ყოველდღიურად ცხოვრობდნენ მუსიკაში, ასევე ამოიმღერებდნენ ალილოებსაც. ზუსტად იგივე ფაქტურა და იგივე მუსიკალური სურათი გადადის ალილოებში, რაც ამა თუ იმ კუთხის ხალხურ სიმღერებს ახასიათებს, გარდა იმისა, რომ სხვა ტიპის ხალხური მუსიკა შეწყვეტილი ფორმაა და აქ უფრო ჩახურული ფორმა.
ძალიან საინტერესოა ტექსტების ნაწილიც. სხვადასხვა ტექსტს ნახავთ ალილოებში. მაგალითად: „ენა ჭიკჭიკ მერცხალს გიგავს ინდოეთით გადმოსულსა.” ძალიან საინტერესოა, ვინ რა ტექსტს გამოიყენებს და რა ალეგორიას ჩადებს საშობაო სიმღერებში, ეს ძალიან სხვადასხვაა. ზოგ შემთხვევაში შეიძლება იყოს გაშაირების ფორმაც, გასაუბრება, ერთგვარი დიალოგი მიმსვლელსა და მასპინძელს შორის. თუმცა რაც თითქმის ყველა ალილოში გვხვდება, ეს არის 25 დეკემბერი, თვითონ სიტყვა ალილო და ქრისტეს ხსენება. ასევე ყველგან მნიშვნელოვანია დალოცვის ნაწილი. აი, ეს არის ის ძირითადი მახასიათებლები, რაც, შეიძლება ითქვას, რომ ყველა ალილოს აერთიანებს.”
